ساز اجزای ساختمانی دف
- بدنه ی چوبی قاب مانند
- يك قطعه پوست
- تعدادی گل ميخ فلزی
- تعدادی قلاب فلزی
- حلقه های زنجير فلزی
- تسمه يا بند
در فرهنگ دكتر محمد معين در هامش كلمه‌ی دف نقش دايره‌ی زنگی به چشم میخورد و در فرهنگ بهدينان در مقابل كلمه‌ی «دپ» نوشته شده است دف = داريه و يا در فرهنگ گيل و ديلم در مقابل كلمه‌ی دف نوشته شده است: دايره زنگی و همچنين در فرهنگ مختصر اردو به فارسي در مقابل دف نوشته شده است دايره و بسياری موارد ديگر.
برروی سفالینه ها ودر نقوش حک شده بر بناهای باقیمانده از دوران پیش از میلاد مسیح نیز تصویر دف دیده میشود.دف در بین اعراب قدمت دیرینه داشته است اما این بدان معنا نیست که این ساز مختص به آنان بوده چه اینکه پارسیان نیز پیش از اسلام با این ساز آشنایی داشته اند و نواختن این ساز بین آنها مرسوم بوده است.پارسیان دوره ساسانی در مراسم جشن نوروز و تحویل سال نو دف مینواختند و در تصاویر شکارگاه در طاق بستان (واقع در کرمانشاه) در بین تصاویر سازهای کوبه ای تصویر دایره ای چهارگوش دیده میشود که شاید همان گمبر یا چمبر باشد .
در بين مزامير داود (ع) در مزمور 149 (و بسياری ديگر) در آيه (بند) 3 چنين آمده است: نام او را با رقص تسبيح بخوانند، با بربط و عود او را بسرايند.
همانند اين رقص تسبيح يا «رقص» در نزد صوفيان رقصی پديد آمده است و صوفيان مبادرت به چنين رقصی كه اصطلاحاً آن را رقص سماع گويند، مینمايند و اين سماع يكی از برنامه‌های عملی مسلک تصوف است. ( حالت وجد و سماع در صوفيان )
غالباً با شعر و موسيقی و يا سخنان پير آغاز میگردد و در هنگام سماع و در حلقه ذكر اين دف است كه با نوای خود سالک را تا مرحله‌ای از بیخودی پيش میبرد و از آنجاست كه سالک با هماهنگ كردن ريتم ذكر با نوای دف خواسته يا ناخواسته به هماهنگی با كل جمع سماع كننده میرسد و اينجاست كه دف مسبب رفتن به سماع و ايجاد خلسه و خلجان و نهايتاً وصال به حق میگردد و به همين دليل است كه هر گاه دفي در هنگام نواختن پاره مي‌شود صوفيان بر دف لفظ شهيد را اطلاق مینمايند. در ارتباط با اهميت سماع مولوی چنين میگويد: چون مشاهده كرديم كه به هيچ نوع به طريق حق مايل نبودند و از اسرار الهی محروم میماندند به طريق الطافت سماع و شعر موزون كه طباع مردم را موافق افتاده است، آن معانی را در خورد ايشان داديم.
قوالان عرب اصولاً از دف برای نگاه داشتن ضربه‌های تقطيع در وزن شعر استفاده میكردند. بنابراين شايد بتوان گفت ابتدا دف بدين وسيله به محفل‌های صوفيانه وارد گرديده و بعدها در مسأله سماع بطور جدی مورد استفاده قرار گرفته است.
معرفی مقام های دف
همانند سازهای زهی که دارای دستگاه مختلف می باشند ، ریتم های نوازندگی در دف نیز معمولاً در قالبی که آن را مقام می نامند اجرا می گردد . در ذیل به تعدای از این مقام ها اشاره می کنیم :
حی االه - ذکر دایم – دایم- حدادی - حی الله الله - دایم سریع - گریان - هل گرتن- سه قزی - مداحی نوع اول
مداحی نوع دیگر .
- سماعی
- مولایی
- عراقی
- شای
- تهلیله
- لبلان
- چیا
- یورتمه
- خان امیری
- پناهی
- گرمیانی
پیوندها
